The Other Europe - filmowy zapis innej Europy sprzed upadku komunizmu

W latach 1987-1988 francuski politolog i publicysta Jacques Rupnik wraz z reżyserem Tomem Robertsem oraz producentem Nickiem Fraserem przygotowali dla brytyjskiego kanału Channel Four sześcioodcinkowy serial dokumentalny "BBC The Other Europe" (Inna Europa). Z kamerą odwiedzili wówczas kraje zza żelaznej kurtyny - Polskę, Czechosłowację, Węgry i NRD. Rozmawiali wówczas m.in. z Lechem Wałęsą, Andrzejem Wajdą, Leszkiem Kołakowskim, Jackiem Kuroniem, Bogdanem Lisem i Bronisławem Geremkiem.

- Celem było przedstawienie sytuacji w Europie Środkowej i Wschodniej w czasie, gdy uwaga skupiona była głównie na fenomenie Gorbaczowa. Większość zachodnich mediów opisywała Europę Środkowo-Wschodnią głównie w odniesieniu do reform Gorbaczowa. Chcieliśmy więc przyjąć inną perspektywę, zrobić film, który nie pokazywałby efektu Gorbaczowa w Europie Środkowej i Wschodniej, ale raczej efekt Gorbaczowa widziany od wewnątrz tych krajów, a najlepiej od spodu [...] - wspomina twórca filmu Jacques Rupnik.

Ponad sześćdziesiąt bezcennych nagrań.

W 1989 roku kompletny materiał filmowy, nakręcony na potrzeby serialu, otrzymała Biblioteka Václava Havla w Pradze. Donatorem było Imperial War Museum w Londynie. Biblioteka Havla podjęła się digitalizacji materiału zapisanego w większości na taśmie filmowej 16 mm. zapraszając do współpracy: Filmotekę Narodową w Pradze (Czechy), Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku (Polska), National Széchényi Library w Budapeszcie (Węgry), Ústav pamäti národa (Nation's Memory Institute w Bratysławie (Słowacja) i Gedenkstätte Bautzner Straße w Dreźnie (Bautzenstrasse Memorial) (Niemcy). Każdy z partnerów pracuje nad opracowaniem wywiadów ze swojego kraju - zarówno w wersji angielskiej jak i w języku oryginalnym i przygotowuje zapisany materiał do prezentacji w sieci. Efekty projektu są prezentowane na stronie projektu www.othereurope.com i na stronach partnerów. Ogółem do dziś udostępniono 66 wywiadów. To bogaty materiał do badań dla naukowców, historyków, dokumentalistów, ale i źródło na lekcje historii.

Nie tylko zachować, ale i udostępnić.

Jacques Rupnik zapytany, jaki jest sens przechowywania tych wszystkich archiwów filmowych przez ponad 30 lat, odpowiada:
- Chciałem, żeby pozostały w Europie, a jeśli to możliwe, to w Europie Środkowej. Miałem szczęście spotkać odpowiednią osobę w archiwach Imperial War Museum w Londynie, a ponieważ jestem w zarządzie biblioteki Vaclava Havla w Pradze, nie było zbyt trudno ją przekonać, że dobrym pomysłem byłoby zorganizowanie tego pod auspicjami biblioteki Havla, we współpracy z czeskim archiwum filmowym [...].
Wszystko to odbywało się we współpracy z instytucjami z innych krajów Europy Środkowej, których film dotyczył, z dotacją z Funduszu Wyszehradzkiego oraz z dotacją z przedstawicielstwa UE w Pradze. Są więc polskie, węgierskie, niemieckie itd. instytucje partnerskie, które są zainteresowane dostępem do dokumentów.
I dodaje : - Dla mnie jest to ogromna satysfakcja, nie tylko dlatego, że archiwa są zachowane, ale także dlatego, że teraz zostaną zdigitalizowane i udostępnione badaczom lub do celów edukacyjnych [...]. Z długiej listy osób, z którymi przeprowadziłem wywiady, większości z nich niestety nie ma już wśród nas. Dlatego tak ważne jest, by je archiwizować. Wszystkie te wywiady z bohaterami, którzy nie mieli wtedy dostępu do sfery publicznej, zostaną udostępnione w całości.

Projekt rozpoczął się trzy lata temu i potrwa do wiosny 2022. Ważną częścią projektu są konferencje - pierwsza z nich miała miejsce 11 maja 2021 w Pradze. Zdalnymi uczestnikami byli między innymi Dalajlama i Lech Wałęsa. Teraz przyszedł czas na Gdańsk, gdzie gośćmi będą Jacques Rupnik (zdalnie), Lech Wałęsa i Bogdan Lis.

Projekt jest finansowany ze środków Unii Europejskiej i Funduszu Wyszehradzkiego.